ATRAKCJE PRZYRODNICZE

Ośrodek Hodowli Żubrów w Smardzewicach - jest jedyną tego typu placówką w Polsce centralnej. Powstał w latach 1934-1936. Został utworzony w wyniku jednej z pierwszych na świecie akcji, zainicjowanej przez polskie środowiska naukowe. Pierwsze bizony sprowadzono z Kanady w darze od Poloni dla Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - Ignacego Mościckiego. W zwierzyńcu pierwszy żubr europejski urodził się w 1963 r. Od 1973 r. obiekt miał charakter rezerwatowej hodowli zamkniętej żubrów białowieskiej linii genetycznej. Aktualnie przebywa tu około 16 żubrów. Na terenie zagrody można nie tylko zobaczyć rodzinę żubrów, ale też dzięki informacjom umieszczonym na tablicach zapoznać się z biologią gatunku, historią jego wymierania oraz restytucji, a także dziejami OHŻ. Zwiedzanie zagrody żubrów można połączyć z aktywnym wypoczynkiem, ponieważ stanowi ona etap ścieżki edukacyjnej. Na ścieżce tej zostały ustawione wiaty turystyczne, gdzie mogą odpocząć piesi i rowerzyści oraz umieszczono tablice informacyjne o treści przyrodniczej. W siedzibie Nadleśnictwa powstała izba edukacji ekologicznej, w której urządzono wystawę zbiorów przyrodniczych oraz narzędzi używanych w przeszłości do prac w leśnictwie.

Żubry można oglądać w sezonie
1.V – 31.X w dni powszednie w godz. 9.00-16.00,
w soboty i niedziele od 11.00-18.00.
1.XI – 31.IV w dni powszednie w godz. od 9.00-15.00,
w soboty i niedziele od 11.00-15.00;

Kwatera widokowa	Kwatera widokowa przystosowana dla osób niepełnosprawnych

Sulejowski Park Krajobrazowy - utworzony w 1994 r. Obejmuje dolinę rzeki Pilicy wraz z najbardziej cennymi przyrodniczo terenami przyległymi. Park jest położony nad środkową Pilicą i charakteryzuje go krajobraz dolinny. Powierzchnia parku wynosi 17 444 ha. Otulina parku zajmuje 38 927 ha. Park jest „łącznikiem” pomiędzy Przedborskim, a Spalskim Parkiem Krajobrazowym. Na terenie Parku wraz z otuliną znajduje się 9 rezerwatów przyrody i 4 rezerwaty projektowane. Chronione są jodły pospolite, świerki, buki, klony i jawory. Występują tutaj murawy nawapienne - płaszczycie, torfy i laki o podłożu piaszczysto – torfowym. Do rzadkich okazów roślin zalicza się: widłaki i storczyki, zimoziół północny i długosz królewski. Ze zwierząt spotkać można bobra, wydrę i łosia wędrownego, a czasem wilka. Liczną grupę stanowią ptaki, z których najciekawsze okazy to: gagoł, bąk, rybitwa białoczelna, kropiatka, siweczka obrożna. Na terenie SPK w granicach administracyjnych powiatu znajdują się rezerwaty przyrody: Niebieskie Źródła i Twarda.

Rezerwat Niebieskie Źródła – rezerwat krajobrazowy o powierzchni 29 ha, położony w dolinie Pilicy, na prawym brzegu rzeki, w południowo- wschodniej części miasta Tomaszowa Maz. Ochronie podlega przyroda, głównie wywierzyska. Główny kompleks wodonośny stanowią wapienie jurajskie, charakteryzujące się dużą przepuszczalnością. Źródła to dwa wywierzyska oddzielone od siebie wyspą. W każdym pulsuje po kilkanaście minigejzerów. Niebieskie Źródła zwane niegdyś „Modrymi Wodami” są uroczym skrawkiem krajobrazu niżu polskiego. Wprawdzie na obszarach wapiennych Jury Krakowsko – Wieluńskiej, Gór Świętokrzyskich czy Tatr występuje wiele zjawisk krasowych, biją wywierzyska potężniejsze od Niebieskich Źródeł, lecz są to dla tych krajobrazów zjawiska normalne, zwykłe. Woda przybiera niebiesko – błękitno - zieloną barwę. Kolor wody w basenach źródliskowych jest efektem działań rozproszonego światła słonecznego. Zmiana odcieni barwy wody uzależniona jest od stanu pogody, stopnia nasłonecznienia bądź zachmurzenia. Temperatura wody jest niezmienna w ciągu roku i wynosi 9ºC. Z tych względów wody jezior nigdy nie zamarzają. Rezerwat jest ostoją wielu gatunków ptaków (ok.75), a prawdziwą osobliwością są: remisz, zimorodek oraz kaczki (krzyżówka, ohar, czernica, cyraneczka i gągoł). Szata roślinna jest najliczniej reprezentowana przez rodzinę traw. Stwierdzono 400 gatunków roślin naczyniowych, a wśród nich grupę roślin ściśle chronionych: grzebieni białych, turówki wonnej, różanecznika żółtego, kosodrzewiny i cisa pospolitego. Niebieskie Źródła cieszą się niezmiernie dużym zainteresowaniem turystów przez cały rok
Wstęp wolny.

Rezerwat Twarda - utworzony w 1976 r. o powierzchni 23,48 ha. Chroni fragmenty wielogatunkowych lasów grądowych i borów mieszanych dębowo – jodłowych, z interesującą florą zawierającą także gatunki ciepłolubne. We florze runa na uwagę zasługuje:
miodownik melisowaty, dąbrówka kosmata, lilia złotogłów, widłaki: jałowcowaty i goździsty oraz pszeniec leśny. Rezerwat dokumentuje naturalne stanowisko jodły przy północnej granicy zasięgu geograficznego. Rezerwat leży po prawej stronie drogi ze Smardzewic do Radoni, 2 km od miejscowości Twarda.

Zalew Sulejowski – sztuczne jezioro powstałe w 1973 r. poprzez spiętrzenie wód Pilicy zaporą w Smardzewicach. Akwen posiada powierzchnię 19,8 km2 i długość 17 km. Zalesione w dużej części brzegi, urozmaicona linia brzegowa sprawiają, że zalew jest atrakcyjnym miejscem wypoczynku i uprawiania żeglarstwa. Można tutaj skorzystać ze sprzętu pływającego, kąpieli, plażowania, a także wspaniale wędkować. Wokół zbiornika obowiązuje strefa ochronna, zatem biwakowanie dozwolone jest tylko w miejscach wyznaczonych. Na samym akwenie obowiązuje strefa ciszy, czyli zakaz używania jednostek pływających z silnikiem. Przez Jezioro Sulejowskie przebiega szlak kajakowy po rzece Pilicy. Bezpieczeństwa turystów strzeże tomaszowska policja konna. Zalew i jego otoczenie jest od kilku lat intensywnie użytkowany rekreacyjnie. Wokół zbiornika jest wiele pól biwakowych, ośrodków wczasowych i gospodarstw agroturystycznych. Zalew Sulejowski jest siedliskiem wielu gatunków ptaków, które gnieżdżą się na wyspach i mokradłach (mewa śmieszka, rybitwa zwyczajna, kaczki: głowienka i krzyżówka) oraz ryb (leszcz, płoć, karp, sandacz, okoń, szczupak). Zbiornik od strony wschodniej i północno – zachodniej otaczają zwarte kompleksy borów sosnowych.
 

Zachód słońca nad Zalewem Sulejowskim

Rzeka Pilica - jest rzeką z własnym i wyrazistym charakterem posiada wyjątkowo wartki, jakby wciąż pilący nurt (stąd jej nazwa). Silnie meandrujące koryto Pilicy tworzy wiele malowniczych wysp, rozlewisk i zakoli. Szerokie koryto rzeki (80-120 m) sprzyja częstym przerzutom nurtu. Na obszarze powiatu tomaszowskiego Pilica ma kilka odcinków przełomowych: w okolicach Tomaszowa – Brzustówki, Inowłodza, Żądłowi oraz Gapinina. Pilica uchodzi za jedną z najszybszych nizinnych rzek Europy. Nazwa rzeki wywodzi się od nazwy miejscowości„Pilca”, położonej u źródeł rzeki (wg J. Augustyniak).

 

	Pilica obok Grotowic
Zachód nad Pilicą	Tama nad Pilicą

Najpopularniejsze trasy spływów kajakowych:

Tomaszów – Spała – Inowłódz

Trasa ma około 19 km długości i jest stosunkowo łatwa. Czas spływu to około 4 godziny. Rozpoczyna się na terenie Ośrodka „Przystań” w Tomaszowie Maz. i biegnie przez Spałę aż do OSiR-u w Inowłodzu.

Tomaszów – Fryszerka

Jest to łatwa trasa o długości 21 km, czas spływu to około 4,5 godziny. Za mostem w Inowłodza przez kamienisty przełom nurt dość znacznie przyspiesza.

Kilkadziesiąt metrów za Zakościelem, za wyspą, spływ ma swój koniec wyjściem do stanicy ZHP na Fryszerce.

Tomaszów – Mysiakowiec

Długość trasy 29 km, czas spływu około 6 godzin.

Tomaszów – Gapinin

Długość trasy 35 km, czas płynięcia około 7 godzin.

Tomaszów – Nowe Miasto n/Pilicą

Trasa dwudniowa o długości około 51 km. Pierwszy dzień z noclegiem we Fryszerce za Inowłodzem, spływ kończymy dnia drugiego za mostem drogowym w Nowym Mieście n/Pilicą.

Spalski Park Krajobrazowy - utworzony w X.1995 r., o powierzchni 12 875 ha. Otulina parku zajmuje 23 192 ha. Park obejmuje dolinę rzeki Pilicy, wraz z cennymi przyrodniczo terenami przyległymi. Całość terenu leży w województwie łódzkim na obszarach gmin: Inowłódz, Lubochnia, Poświętne, Rzeczyca i Tomaszów Maz. Przeważają tereny leśne, ale znaczny udział mają użytki rolne. Rozległe lasy w środkowym biegu Pilicy coraz częściej nazywane są Puszczą Pilicką, choć nie mają one w rzeczywistości charakteru historycznej puszczy. Dominują lasy sosnowe w różnym wieku, ale spotyka się również lasy liściaste i mieszane. Okolice Inowłodza i Spały cechują się specyficznym mikroklimatem. Obecność rozległego kompleksu leśnego zmniejsza amplitudę dobowych i rocznych temperatur powietrza, zwiększa i wyrównuje jego wilgotność, osłabia prędkość wiatru i promieniowanie słoneczne. Dodatkowo obecność dużej ilości drzew iglastych nasyca powietrze substancjami aromatycznymi, wykazującymi działanie bakteriobójcze i stymulujące prace układu oddechowego. Klimat taki zalecany jest głównie osobom w wieku starszym z chorobami reumatycznymi, dzieciom i rekonwalescentom. Na obszarze Parku i jego otuliny istniej 5 rezerwatów: Konewka, Żądłowice, Spała, Jeleń i Sługocice.
 

Rezerwat Konewka

Rezerwat Sługocice

Rezerwat Spała – utworzony w 1958 r. o powierzchni 57,52 ha w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych położonego nad Pilicą fragmentu lasu mieszanego o charakterze naturalnym, z udziałem jodły. Rezerwat jest przykładem naturalnej fitocenozy leśnej, jaka dawniej panowała w Puszczy Pilickiej. Spała w latach 1880-1939 była rezydencją łowiecką carów Rosji, następnie prezydentów Polski, toteż okoliczne lasy zostały oszczędzone przed wyrębem. Jest tu wielowarstwowy drzewostan złożony z dębu szypułkowego (do 250 lat), sosny, klonu zwyczajnego, jawora, grabu, jodły i świerka. Najstarsze dęby osiągają ok. 30 m wysokości i obwody pni na wys. 1,3 m od ziemi ok. 5 m. Rezerwat położony jest po obu stronach rzeki Pilicy, około 1 km na wschód od Spały.







 

Rezerwat Jeleń – utworzony w 1976 r. zajmuje powierzchnię 47,19 ha. Zachował się tutaj prawdziwie puszczański krajobraz boru sosnowego i świerkowo – jodłowego, olsy i grądy, a wśród nich podmokłe polany porosłe turzycami, które są znakomitym miejscem schronienia zwierzyny leśnej. Flora rezerwatu obejmuje 2 gatunki porostów, 40 gatunków mszaków, 177 gatunków roślin naczyniowych. Wśród nich rośliny chronione: widłak jałowcowaty, kruszczyk szerokolistny i wawrzynek wilczełyko. Rezerwat znajduje się w pobliżu wsi Sługocice, na zachód od drogi Tomaszów Maz – Opoczno.


ATRAKCJE TECHNICZNE

Skansen Rzeki Pilicy - tworzony od 2000 r. z inicjatywy władz samorządowych miasta Tomaszowa Maz. i Stowarzyszenia Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza. Ma na celu popularyzowanie i zachowanie walorów przyrodniczych oraz tzw. przestrzeni kulturowej rzeki Pilicy i jej dopływów. Pierwszym obiektem i zalążkiem skansenu był zabytkowy, drewniany młyn wodny, zawierający elementy XIX – wieczne. Młyn przeniesiono znad rzeki Luciąży. W Skansenie organizowane są w nim ekspozycje stałe i czasowe, obrazujące bogactwo dziedzictwa przyrodniczego, historycznego i kulturowego Pilicy i Nadpilicza. U podnóża młynu eksponowana jest największa w kraju kolekcja kamieni młyńskich, licząca już ponad 30 okazów, pochodzących z nieistniejących już młynów wodnych w dorzeczu Pilicy. Osobny, spektakularny dział skansenu tworzą wydobywane z Pilicy od 1988 r. pojazdy pancerne z czasów II wojny światowej i inne zabytki militarne. Skansen gromadzi także okazy dawnego szkutnictwa i rybołówstwa ludowego, a także eksponaty związane z bogatą tradycją spławów drewna na Pilicy oraz sportami wioślarskimi. Oddzielny dział skansenu stanowi bogata już kolekcja zabytkowych łodzi i kajaków.

Działalność skansenu – pierwszego i jedynego w Polsce muzeum na wolnym powietrzu poświęconym rzece została w 2005 roku doceniona przez Polską Organizację Turystyczną i nagrodzona certyfikatem na najlepszy produkt turystyczny w Polsce.

Skansen czynny:
97-200 Tomaszów Maz. ul. Modrzewskiego 9/11 tel./fax. (044) 723-00-03
Serdecznie zapraszamy w okresie 1 kwietnia - 31 października od wtorku do niedzieli w godz. 10.00 - 18.00, w okresie 1 listopada - 31 marca od wtorku do piątku w godz. 8.00 - 16.00 oraz w soboty i niedziele w godz. 10.00 - 16.00. W poniedziałki skansen nieczynny.
www.skansenpilicy.pl      e-mail: info@skansenpilicy.pl
Dla grup wcześniej zgłoszonych również w innych terminach tel. 0 603 896 768.
Bilety: ulgowy 2 zł, normalny 3 zł.
 

Skansen Rzeki Pilicy - Święto Pilicy

Bunkry w Konewce

            Główny obiekt kompleksu w Konewce - żelbetowy bunkier - schron, ma długość 380 m oraz przekrój ostrołuku mającego przy podstawie szerokość 15 m i wysokość 9 m, w którym między betonowymi peronami biegnie tor umożliwiający wjazd całego składu pociągu. Wzdłuż głównego tunelu biegnie korytarz boczny, podzielony drzwiami gazoszczelnymi na ciąg niewielkich pomieszczeń. Obok schronu kolejowego zbudowano zespół schronów technicznych mieszczących kotłownię, urządzenia wentylacyjne i siłownię elektryczną. Obiekty te łączyły ze schronem kolejowym trzy podziemne kanały techniczne. W skład kompleksu wchodziły również schrony mieszczące: stację pomp i uzdatniania wody, zbiornik i chłodnicę wody technologicznej. Ukończone obiekty zamaskowano przed możliwością wykrycia z powietrza, montując na stropach drewniane, kryte papą dachy, a na schronie kolejowym umocowano siatki maskujące i atrapy drzew. Teren wokół otoczono dwoma rzędami płotu z siatki i drutu kolczastego i prawdopodobnie polami minowymi.

            W 2006 r. trasa turystyczna „Bunkier w Konewce” została nagrodzona certyfikatem Polskiej Organizacji Turystycznej, przyznawanym najlepszym produktom turystycznym  w kraju.

Obiekt udostępniony turystom. Trasa czynna:

od V-X codziennie oprócz poniedziałków w godz. 10.00 - 18.00

w sezonie od VII – VIII w godz. 10.00 – 19.00, także w poniedziałki

od XI – IV tylko w weekendy w godz. 10.00-16.00

Bilety wstępu:
5 zł – normalny, 2,50 zł – ulgowy (przysługuje młodzieży uczącej się, studentom - po okazaniu legitymacji oraz emerytom i rencistom. Dzieci do lat 7 bezpłatnie.
Przewodnik: 10 zł - grupa do 20 osób, 20 zł - grupa powyżej 20 osób
Zorganizowane grupy proszone są o wcześniejszy kontakt telefoniczny.

www.bunkierkonewka.eu

e-mail: imax@o2.pl
tel. 0 501 430 321 Juliusz Szymański

ATRAKCJE HISTORYCZNE

Spała – jest jedną z najciekawszych miejscowości wypoczynkowych na terenie województwa łódzkiego. Otoczona lasami od lat przyciąga miłośników łowiectwa, którego tradycja na tych terenach sięga czasów króla Władysława Hermana oraz króla Władysława Jagiełły. Stała się niemal drugą rezydencją prezydencką dla Ignacego Mościckiego oraz Stanisława Wojciechowskiego. W 1884 r. w Spale wzniesiono drewniany pałacyk myśliwski, który wkrótce został otoczony okazałym zapleczem rezydencjonalnym.
Rezydencja składała się także z zabudowań gospodarczych, wieży wodnej, elektrowni i koszar. Pałacyk, zachwycający swą urodą, został jednak w trakcie działań wojennych w 1945 r. splądrowany, a następnie spalony. Natomiast zachował się do dziś, usytuowany w jego sąsiedztwie, posąg żubra – który stał się nieformalnym herbem miejscowości, naturalnej wielkości sprowadzony do Spały ok. 1929 r. za sprawą prezydenta Mościckiego. Pomnik został tu przeniesiony z Białowieży. W pobliżu znajduje się piękny, modrzewiowy kościółek p.w. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej, powstały w 1923 r. z polecenia prezydenta Stanisława Wojciechowskiego. Świątynię wybudowano w stylu podhalańskim. Warto także zajrzeć do wnętrza kościoła utrzymanego w stylu zakopiańskim, ozdobionego między innymi interesującymi witrażami zaprojektowanymi przez Jana Winiarza. W Spale jest również muzeum - Dom Pamięci Walki i Męczeństwa Leśników i Drzewiarzy Polskich im. Adama Loreta. Jest on hołdem oddanym leśnikom i drzewiarzom, członkom ich rodzin poległych z bronią w ręku w czasie II wojny światowej. Symboliczny Dom Pamięci to reprezentacyjna leśniczówka, wybudowana w 1983 r. Przy niej stoi odsłonięty w 1982 r. obelisk dłuta łódzkiego rzeźbiarza – Zbigniewa Władyki, przedstawiający postać leśnika. Dom Pamięci składa się z kilku izb w całości udostępnianych zwiedzającym. Centralną izbą jest tutaj Izba Hołdu. Na honorowym miejscu ustawione są urny z ziemią z pól bitewnych II wojny światowej, a także z osad leśnych, w których okupant niemiecki mordował leśników wraz z ich najbliższymi. Tuż przy pomniku znajdującym się obok Domu Pamięci, rozpoczyna się oznakowana ścieżka edukacyjno – dydaktyczna, której celem jest zapoznanie spacerowiczów z okazami spalskiej flory i fauny oraz przygotowanie ich do życia w pełnej symbiozie z naturą. W rezerwacie Spała warto obejrzeć kamienny obelisk poświęcony prezydentowi Ignacemu Mościckiemu. W Spale w okresie międzywojennym organizowano dożynki prezydenckie. Do tej tradycji powrócono w 2000 r.
 

Szaniec św. Huberta	Izba Pamięci Leśników i Drzewiarzy
Kościółek modrzewiowy	Park w Spale

 Spalski Jarmark antyków i rękodzieła

Cykliczna impreza plenerowa organizowana przez Lokalną Organizację Turystyczną w Spale, która została zainicjowana w 2005 roku. Odbywa się od V-X w każdą drugą niedzielę miesiąca, w parku nad stawem w Spale. Na jarmarku można nabyć: wyroby użytkowe, przedmioty sztuki, regionalne wyroby artystyczne, naturalne produkty spożywcze. Odwiedzających czekają liczne atrakcje: bogaty program estradowy, catering, wytwarzanie na żywo wyrobów przez znanych twórców ludowych, gry i zabawy dla dzieci, przejażdżki bryczkami, spływy pontonami rzeką Pilicą oraz zwiedzanie Spały z profesjonalnymi przewodnikami. Impreza w 2007 roku została nagrodzona certyfikatem Polskiej Organizacji Turystycznej na najlepszy produkt turystyczny.

Więcej informacji tel. 0 601 339 259, www.jarmarkspalski.pl   

Inowłódz – to jedno z najstarszych miast Polski, pierwsze wzmianki o jego utworzeniu pochodzą już z 1145 r. W połowie XIV w. król Kazimierz Wielki wybudował tu zamek i otoczył miasto murem obronnym. Jego pozostałości można oglądać do dziś. Najważniejszym obiektem kulturowym tej miejscowości jest romański kościół obronny p. w. Św. Idziego – wybudowany w końcu XI w. Jego fundatorem był Władysław Herman. Jak głosi legenda ufundowanie kościoła było związane z narodzinami syna Władysława - Bolesława Krzywoustego. Na szczególną uwagę zasługuje też neogotycki kościół parafialny p.w. Św. Michała – zbudowany w 1520 r., przebudowany w XIX w. Budowla jednonawowa, murowana z piaskowca na rzucie prostokąta z półkolistą absydą od wschodu i okrągłą wieżą obronną zaopatrzoną w otwory strzelnicze od zachodu. W Inowłodzu, który przed II wojną światową w większości zamieszkany był przez Żydów, przetrwała do dziś XIX – wieczna synagoga.






 

Romański kościółek św. Idziego	Kościół św. Michała
Ruiny zamku z czasów Kazimierza Wielkiego	Synagoga

Zakościele – wieś letniskowa, granicząca z Inowłodzem. Obecnie zachowały się dwie XIX-wieczne wille:
- Nowy Dwór ze stacji klimatyczno – leśnej – aktualnie gospodarstwo agroturystyczne,
- Urbanówka – obecnie Ośrodek Młodzieżowy Fundacji PROEM oraz willa z okresu międzywojennego STEFANÓWKA.
W Zakościelu działają również gospodarstwa agroturystyczne. Wieś o dużych tradycjach wytwórstwa ludowego, hafciarstwa, tkactwa, wyrobów ze słomy oraz słynnych poza granicami kraju wycinankach. Na terenie wsi znajdują się również ruiny pieca hutniczego i źródełko Tuwima (wody żelaziste).